Một cảm xúc chung khi học ba bài Tập đọc này là sự bất ngờ trong các tình huống, sự đồng cảm, xúc động sâu sắc dành cho những tấm lòng nhân hậu, khoan dung và những bài học quý giá về sự nỗ lực, cố gắng vươn lên thông qua hình ảnh các cô bé, cậu bé lứa tuổi học sinh tiểu học.

Trong “Ai có lỗi?”, cậu bé khi về nhà hí hửng kể lại câu chuyện hơn thua cùng bạn học với bố, tưởng là bố sẽ khen, ai ngờ bố mắng: “Đáng lẽ chính con phải xin lỗi bạn vì con có lỗi. Thế mà con lại giơ thước dọa đánh bạn”. Trong “Buổi học thể dục”, trước sự động viên chân thành của thầy giáo và bạn bè, cậu học sinh khuyết tật đã quyết tâm nỗ lực hoàn thành bài tập leo xà với nụ cười chiến thắng rạng rỡ. Trong “Một vụ đắm tàu”, cậu bé mồ côi cha mẹ đã sẵn sàng nhường vị trí cuối cùng trên chiếc xuồng cứu hộ giữa biển cả cho cô bé Mario chỉ với một lý do “Bạn còn bố mẹ”. Đó chính là những câu chuyện khá xúc động được trích ra từ tác phẩm “Những tấm lòng cao cả”, một cuốn sách nổi tiếng khắp thế giới của nhà văn nước Ý Edmondo De Amicis (1846 – 1908) viết ra cách đây hơn 100 năm. 

Cuốn sách là cả một kho chuyện cảm động về tình bạn, tình thầy trò, tình cảm gia đình, tình thương yêu và lòng trắc ẩn trong mỗi con người. Toàn bộ cuốn sách hơn 300 trang được viết dưới dạng nhật kí trong một năm học của cậu bé học sinh 10 tuổi tên là En-ri-cô với cách viết dung dị nhưng gợi cảm. Gia đình En-ri-cô thuộc tầng lớp khá giả trong khi nhiều bạn bè cùng lớp là con em gia đình lao động vất vả. Cuốn truyện diễn ra theo thứ tự thời gian xuyên suốt năm lớp 3 của cậu bévới hai tuyến nhân vật đan xen nhau; nhân vật nào cũng gần gũi đời thường nhưng cũng đều để lại ấn tượng sâu sắc. 

Tuyến nhân vật trẻ em hầu hết là những học sinh tiểu học bạn bè của En-ri-cô ở một ngôi trường nhỏ. Ở đó, En-ri-cô đã được sống, học tập và sinh hoạt với nhiều bạn bè cùng lớp đủ mọi tính cách như thường thấy trong những ngôi trường tiểu học: có bạn to lớn, hào hiệp, luôn giúp đỡ mọi người, bênh vực kẻ yếu (như Garone); có bạn rất thông minh, luôn dẫn đầu lớp nhưng không hề tỏ ra kiêu căng (như De Rossi); nhưng cũng có bạn lại luôn đố kị, hẹp hòi (như Votini), lầm lì, ít nói, chậm chạp (như Stacdi), hay hư đốn, luôn bắt nạt các bạn khác, thậm chí vô lễ cả với thầy giáo (như Franti). Có những bạn tuy sinh ra trong gia đình nghèo nhưng luôn cố gắng vươn lên trong học tập và lao động (như Precossi, Crossi, Coretti)…

Tuyến nhân vật người lớn chính là các thầy giáo và cha mẹ học sinh được xây dựng mỗi người một tính cách riêng. Thầy chủ nhiệm nghiêm khắc, không bao giờ cười nhưng rất thương yêu học sinh. Thầy dạy lớp 2 dễ thương, vui tính. Thầy hiệu trưởng đạo mạo nhưng hiền từ, luôn nhỏ nhẹ, ân cần với cả học sinh phạm lỗi. Bố mẹ của En-ri-cô thì luôn chăm sóc con hết mực, dạy cho con nhiều bài học qua những lá thư; trong khi đó bố Precossilại luôn say rượu và đánh đập, chửi mắng con... 

Toàn bộ cuốn sách đã được viết với một văn phong giản dị, trong sáng và chân thực đến xúc động. Gần như tất cả các tình tiết nảy sinh đều được giải quyết một cách trọn vẹn và đầy tính nhân văn. Tác giả không lý luận dài dòng hay giảng thuyết cao siêu về đạo đức mà cứ để mạch văn tuôn chảy theo suy nghĩ, lời nói và hành động của nhân vật, từ đó giải quyết có lý có tình tất cả mọi khúc mắc. Như khi cậu bé Votini luôn đố kị với bạn học sinh giỏi De Rossi thì thầy giáo nhẹ nhàng và nghiêm khắc nói với cậu ta: "Đừng để con rắn ghen tị luồn vào trái tim, đó là một con rắn độc, nó gặm mòn khối óc và làm đồi bại trái tim" đã khiến Votini suy nghĩ và hỗ thẹn. Hay như cậu bé Stacdi lầm lì, ít nói, thậm chí bố cậu đã nói với thầy giáo là phải rất kiên nhẫn vì con ông "đầu đất"; vậy mà cuối cùng Stacdiđã trở thành một trong những học sinh giỏi nhất lớp. Ông bố của Precossi luôn say rượu và đánh đập, chửi mắng con; phải đến khi cậu bé nhận huy chương xuất sắc của lớp ông mới tỉnh ngộ…

Cuốn sách còn đặc biệt ở chỗ: xen kẽ vào những dòng nhật ký của cậu bé En-ri-cô là các truyện đọc hàng tháng. Những câu chuyện thầy giáo yêu cầu học sinh chép để đọc cho cả lớp nghe. Đây là phần hấp dẫn và ấn tượng nhất của cuốn sách, bởi đó là những câu chuyện kể về tấm gương những thiếu niên dũng cảm, có những người hi sinh anh dũng vì Tổ quốc, có người sẵn sàng chọn cái chết để cứu những người thân thiết và cả những người có nghĩa cử cao đẹp, luôn biết sống vì mọi người… Bên cạnh đó, dưới hình thức là những bức thư của người cha, người mẹ gởi cho con với văn phong thật gần gũi, trong sáng; những hình ảnh ân cần, gợi cảm xúc đã làm cho câu chuyện thêm sinh động, thân thương.

Xin được giới thiệuở đây một vài đoạn văn đầy ấn tượng trong tác phẩm:

Khi con gặp khó khăn trong học tập, người cha nhắc nhở: “…Hãy can đảm lên con, nguời lính nhỏ của đạo quân mênh mông ấy. Sách vở là vũ khí của con, lớp học là đơn vị của con, trận địa là cả hoàn cầu, và chiến thắng là nền văn minh của nhân loại! Chắc chắn không bao giờ con là một người lính nhát gan, phải không con của bố!…”

Giảng cho con về tình yêu Tổ quốc, người cha viết thật dễ hiểu: “… Tôi yêu đất nước của tôi vì mẹ tôi sinh ra ở đó, vì dòng máu chảy trong huyết quản của tôi là hoàn toàn thuộc về đất nước tôi; vì dưới mảnh đất thiêng liêng ấy đã chôn những người mà mẹ tôi thương xót và cha tôi tôn kính; vì thành phố mà tôi đã sinh ra, cái tiếng mà tôi nói; những quyển sách dạy tôi học; vì em trai tôi, em gái tôi, bạn bè tôi và cả dân tôi vĩ đại mà tôi đang sống trong đó…”

Ngày bế giảng năm học, người mẹ dặn con đừng bao giờ quên mái trường xưa: “Trường học là một bà mẹ hiền, con ạ! Trường học đã nhận con từ hai bàn tay mẹ lúc con vừa mới biết nói, nay trả cho mẹ, khỏe mạnh, ngoan ngoãn, chăm chỉ!... Sau này con thành người lớn, con sẽ đi vòng quanh thế giới, sẽ thấy những đô thị mênh mông và những lâu đài tráng lệ, nhưng con phải nhớ mãi cái ngôi trường quét vôi tầm thường ấy với cửa chớp khép, với vườn cây xanh bởi đây là nơi nảy đóa hoa đầu tiên của trí tuệ con. Mẹ tin rằng hình ảnh trường cũ của con sẽ in vào ký ức cho đến ngày cuối cùng của đời con; cũng như mẹ đây, mẹ sẽ không bao giờ quên được bóng dáng cái nhà cũ kỹ mà ở đấy mẹ đã nghe tiếng nói ban đầucủa con...”

Có thể nói, qua những câu chuyện nhỏ xúc động trong tác phẩm "Những tấm lòng cao cả", nhà văn Edmondo De Amicis muốn gửi gắm đến các em thiếu nhi những bài học đạo đức sâu sắc cũng như khẳng định vai trò quan trọng của nhà trường, thầy cô, gia đình, cha mẹ trong việc giáo dục và hình thành nhân cáchcho lớp trẻ.

Đây là một tác phẩm nổi tiếng trên thế giới dành cho lứa tuổi thiếu nhi. Tuy vậy, các bậc cha mẹ, các thầy cô giáo đều có thể đọc sách này và rút ra được nhiều điều bổ ích trong việc giáo dục, chăm sóc trẻ. Ở Việt Nam, cuốn sách đã được nhà giáo Hà Mai Anh dịch ra tiếng Việt từ năm 1948 với tựa sách là “Tâm hồn cao thượng”. Đến năm 1977, cuốn sách được Giáo sư –Nhà giáo Nhân dân Hoàng Thiếu Sơn dịch lại và liên tục tái bản cho tới nay. Nội dung cuốn sách chứa đựng rất nhiều câu chuyện mang tính giáo dục nên đã được chọn đưa vào sách giáo khoa của nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam.

Tôi được biết Thư viện huyện Núi Thành và tất cả các Thư viện trường học của huyện đều có cuốn sách này. Nhân “Ngày Sách Việt Nam 21/4”, rất mong các Thư viện sẽ tạo điều kiện thuận lợi để các độc giả, nhất là các em học sinh, có điều kiện đọc tác phẩm này, một cuốn sách hay, bổ ích dành cho lứa tuổi học trò!

Tác giả: Nguyễn Đường